|
تربیت در اسلام
|
(چکیده ای از سخنرانیهای استاد بزرگوار شیخ محمد کاظم خاقانی نوشته شده به زبان فارسی توسط – منصوره شبیری خاقانی)
قال تعالى في سورة الفرقان 74-
(ربنا هب لنا من أزواجنا وذرياتنا قرة أعين واجعلنا للمتقين إماما)
معنای کلمه تربیت در اسلام: کلمه تربیت از کلمه رب گرفته شده است که این کلمه بسیار معنای عظیمی در اسلام دارد، پروردگار این جهان همان رب وتربیت کننده تمامی مخلوقات است که تربیت از لحاظ معنای قرآنی به دو معنا اطلاق میشود:
1-تربیت تکوینی
2-تربیت تشریعی
وتربیت تکوینی تربیتی است الهی که شامل حال تمامی مخلوقات این جهان میشود که چگونه از ذره ای کوچک به شکل درخت یا حیوان معین میرسند واین در واقع برای سائر حیوانات و موجودات غیر زنده بشکل فطری خواهد بود و تمامی آنها مسیر هدایت خویش را به شکل تکوینی وبه همان صورتی که خداوند برای آنها تنظیم کرده است خواهند گذراند لیکن انسان که خداوند او را خلیفه در این جهان قرار داد اضافه بر تربیت تکوینی تربیتی دیگر دارد وآن همان تربیت تشریعی اوست .
خداوند منان با لطف ورحمت مستمر خویش برای هدایت بشریت پیامبرانی را فرستاد تا راه راست رسیدن به خداوند وغایت اساسی خلقت این جهان را به انسانها بیاموزند وآنها را به فطرت خویش باز گردانند واین انسان است که خود با اراده ای که خداوند به او عطا کرده است راه خود را در این دنیا انتخاب میکند.
پیامبران چون خلیفه خداوند در این جهان هستند واسمها وصفات الهی را در این جهان به مرحله فعلیت خارجی میرسانند در واقع بعد از تربیت تکوینی الهی آنها مربیان بشریت از لحاظ تشریع قوانین هستند واین قوانین را مستقیما از خداوند به وسیله وحی میگیرند ومسولیتشان این است که این معارف الهی را به ما بیاموزند.
بعد از پیامبران مسولیت تربیتی به پدران ومادران ومعلمان خواهد رسید ودر این دنیا هر کسی مسولیت خاصی دارد وهیچ کس از حساب در روز قیامت در آمان نخواهد بود الا اینکه مسولیتهای خویش را به بهترین وجه انجام داده باشد.
بر پدران ومادران ومعلمان واجب است که علم بیاموزند تا بوسیله علم ودانش بتوانند این مسولیت عظیم الهی که به عهده آنها گذاشته شده را به بهترین نحو انجام دهند اگر در این راه کوتاهی کنند در روز قیامت مورد محاسبه الهی قرار خواهند گرفت.
البته فقط مسولیت تربیتی به پدر ومادر ومدرسه باز نمیگردد بلکه همانگونه که پیامبر اسلام (ص) میفرمایند : (کلکم راع وکلکم مسوول عن رعیته) همه شما پرورش دهنده ومسوول هستید.
برای اینکه ما بتوانیم این مسوولیت الهی تربیت را به بهترین نحو خویش انجام دهیم باید چه کارهایی را انجام دهیم:
(معنای تربیت)
تربیت عبارت است از شکوفا سازی استعدادها وجهت دهی آن به سوی کمال مطلوب است واین کلمه ای است که از اولین روز تولد انسان وتا آخرین لحظه ای که در این دنیا میماند ادامه دارد وحتی در بهشت و عالم برزخ تکامل بشری به پایان نخواهد رسید زیرا خداوند انسان را برای یاد گیری علم ودانش آفرید واین همان غایت خلقت بشریت است، همانگونه که پیامبر اسلام میفرمایند: (اطلبوا العلم من المهد الی اللحد).
(از اهل بیت تربیت فرزندانمان را بیاموزیم)
-
اولین نکته اساسی در تربیت که از زندگی اهل بیت میتوان گرفت این است که اول خودمان علم بیاموزیم سپس از آنها بخواهیم که علم بیاموزند، اول خودمان تطبیق دهنده اخلاق اسلامی باشیم سپس از آنها آن را بخواهیم زیرا فرزندانمان ما را آینه خویش قرار میدهند وهر چیزی را که در رفتار وکردار ما میبینند تقلید میکنند پس خود باید الگوی خوبی برای آنها باشیم تا از ما راه درست زندگی را بیاموزند.
-
شریعت اسلامی را بشناسیم تا عادات وتقالید اجتماعی خویش را به عنوان شریعت اسلامی به فرزندانمان تحمیل نکنیم، امام علی علیه السلام میفرمایند: (ربوا ابناءکم لزمان غیر زمانکم) فرزندان خود را برای زمانی غیر از زمان خویش تربیت کنید واین نشان میدهد که در هر زمانی عادات وفرهنگ مجتمع تغییر خواهد کرد ولی فقط این شریعت اسلامی است که همیشه ثابت وپابرجا خواهد بود.
-
بعضی از مسلمان تصور میکنند که با تقلید کردن از یک عالم ومرجع دین در عبادات به بهشت خواهند رفت در حالی که تقلید فقط وفقط در فروع فروع دین است ودر عقیده وفهم معنای حقیقی دین باید خود سعی بکنیم تا با عقیده راسخ وقوی بتوانیم فرزندانی که دارای عقیدتی قوی هستند تربیت کنیم همانگونه که برای زندگی این دنیای خویش زحمت میکشیم وروزانه حداقل هشت ساعت را برای این کار صرف میکنیم در هر هفته حداقل یک یا دوساعت را برای فهمیدن دین خود صرف کنیم تا در روز قیامت از جمله کسانی محشور نباشیم که فقط وفقط هم ما زندگی این دنیا بوده باشد.
-
امام علی علیه السلام میفرمایند وقتی که من در کودکی در زیر تربیت پیامبر اکرم بودم میدیدم که چگونه من را در بغل خویش قرار میداد وبه من محبت میورزید وچگونه لقمه های کوچک برای من درست میکرد ومن همچون کودکی که به دنبال مادر خویش میرفت به دنبال او میرفتم وهر روز از اخلاق عظیم خویش به من چیز جدیدی را میاموخت واز من میخواست که به او در کارها اقتدا کنم.
-
وهمچینین امام علی علیه السلام میفرمایند در آن زمانی که پیامبر به غار حرا برای عبادت میرفت فقط من او را همراهی میکردم ودر آن وقت بود که نور وحی را مشاهده میکردم وبوی نبوت را احساس میکردم واین گونه بود که در کنف پیامبر وبا هدایتهای مستمر آن حضرت امام علی علیه السلام بزرگ شدند.
-
پیامبر اکرم میفرمایند: به کودکان محبت بورزید وبه آنها ترحم کنید ووقتی به آنها وعده دادید وفا کنید زیرا آنها جز اینکه شما را روزی دهنده خود میبینند تصور دیگری ندارند.
-
امام باقر علیه السلام میفرمایند: زنان کودن را دایه فرزندانتان قرار ندهید زیرا از طریق شیر حماقت وکودنی به آنها منتقل میشود.
-
وهمچنین امام باقر علیه السلام فرمودند: دایه های زیبا برای فرزندانتان انتخاب کنید واز دایه های زشت رو بپرهیزید چه بسا شیر انتقال دهنده زیبای وزشتی میباشد.
-
امام سجاد علیه السلام میفرمایند من به بیماری شدیدی مبتلا شدم پدرم به بالینم آمد وفرمود چه چیزی را دوست داری گفتم من دوست دارم از جمله کسانی نباشم که برای خدای خویش مصلحت خود را تعیین کنم امام حسین علیه السلام فرمودند : احسنت، با این کلمه به مقام ابراهیم خلیل علیه السلام رسیدی وقتی که جبرئیل قبل از اینکه در آتش انداخته شود پیش او آمد وگفت ای ابراهیم آیا حاجتی داری؟ ابراهیم علیه السلام فرموند من نظری را در مقابل مصلحت وحکمت الهی ندارم بلکه در همه کارها توکل به خداوند دارم.
-
در یکی از روزها امام سجاد علیه السلام به فرزندشان امام باقر نصیحت میکردند : هر که از تو طلب خیر کند به او خوبی کن اگر او از اهل خیر باشد خوبی را در جای خودش انجام داده ای واگر او از اهلش نباشد تو اهلش هستی وهر کس به تو دشنام داد سپس آمد وعذر خواهی کرد عذرش را بپذیر- زبانت را به سکوت عادت بده- از دوستی با احمق بپرهیز- از دروغ گفتن کوچک وبزرگش، جدی وشوخیش بپرهیز زیرا اگر انسان دروغ کوچک بگوید بر دروغ بزرگ جسارت پیدا میکند- بر کار حق صبر کن اگر چه تلخ باشد.
-
امام صادق علیه السلام میفرمایند: به کودکان خود حب اهل بیت را تلقین کنید زیرا هر آنچه در سالهای اول به کودک تلقین شود فراموشی آن بسیار سخت خواهد بود سپس امام فرمودند شما از هفت سالگی وما از پنج سالگی این کار را انجام میدهیم.
-
پیامبر اکرم فرمودند: من قبّل ولده كتب الله عزوجل له حسنه ومن فرّحه فرّحه الله يوم القيامة ومن علّمه القرآن دعي بالأبوين فيكسيان حلتين يضيء من نورهما وجوه أهل الجنة: هر کس فرزند خویش را ببوسد یک حسنه خواهد گرفت وهر کس او را خوشحال کند خداوند در روز قیامت او را خوشحال خواهد کرد وهر کس قرآن را به فرزندانش بیاموزد در روز قیامت به آنها در مقابل مردم دو لباس داده میشود که از نور این لباسها صورت اهل بهشت نورانی میشود.
-
وامام صادق علیه السلام فرمودند: إن الله ليرحم العبد لشدة حبه لولده- خداوند رحمت خویش به بنده اش را به خاطرشدت محبتش به فرزندانش خواهد داد.
-
امام صادق علیه السلام فرمودند: بادروا اولادکم بالحدیث قبل ان یسبقکم الیهم غیرکم- خود با فرزندانتان صحبت کنید قبل از اینکه اشخاص دیگری قبل از شما این کار را انجام دهند.